Maar de onderstroom
Die niemand ziet
Bepaalt de richting
Op elk gebied
~ uit “De onderstroom” van Stef Bos ~
In mijn vorig leven als manager was het fenomeen onderstroom, waar Stef Bos over schreef in zijn lied “De Onderstroom”, al iets waar ik me over kon verbazen. Nu ik als coach verschillende teams begeleid kom ik het ook zeer regelmatig tegen. Onderstroom, letterlijk genomen de dieperliggende beweging, de stroming onder het wateroppervlak die duidelijk afwijkt van de bovenstroom.
Bovenstroom versus onderstroom
De bovenstroom is het zichtbare deel dat aan de oppervlakte zit. In teamvergaderingen gaat het dan vaak over het beleid van de organisatie, regels en afspraken, procedures en werkwijzen. Het is het formele gedeelte, de wijze waarop gewerkt wordt, zichtbare resultaten en formele meningen en bevindingen. Sturing van het team of de resultaten gebeurt op basis van de informatie die beschikbaar is in de bovenstroom. In de onderstroom bevinden zich meningen en ideeën die niet geuit maar wel gedacht worden. Waar iemand in de bovenstroom het zichtbaar eens is met een idee, regel of afspraak kan zich in de onderstroom een heel andere gedachte of gevoel van hem of haar meester maken. Gedachtes en gevoelens die de meeste teamleden niet zien. Toch zijn er voor de oplettende kijker vaak veel non verbale signalen te ontdekken dat er een onderstroom is. Ik ervaar echter ook dat de meeste mensen het lastig vinden deze onderstroom te zien of te benoemen.
Een praktijkvoorbeeld
Zo zat ik eens met een team in vergadering waarbij de onderstroom boven tafel kwam doordat ik als coach vragen begon te stellen over de non verbale signalen die ik opving. De meeste teamleden zaten verschrikt op hun stoel, in totale verbazing, omdat zij geen idee hadden van de zaken die zich in de onderstroom bevonden. Ja, ze hadden natuurlijk wel opgemerkt dat het allemaal niet zo lekker liep en dat er andere dingen gebeurden dan dat ze met elkaar afgesproken hadden. Zij weten dat aan de onduidelijkheid van de afspraken.Nader onderzoek bracht boven tafel dat de afspraken helemaal niet zo erg onduidelijk waren. Ze waren gemaakt in teamvergaderingen, zwart op wit gezet en inzichtelijk voor iedereen. Toch heerste er in de wandelgangen, een ander woord voor onderstroom, het beeld dat de afspraken onduidelijk waren en werden er ter plekke andere afspraken bedacht door de teamleden die het met de afspraken niet eens waren. De coach is in het voordeel omdat deze onafhankelijk is van het team. Hij of zij is geen onderdeel van boven of onderstroom en doorgaans getraind in het zien van signalen en patronen die voor teamleden gewoon zijn geworden.
Het grappige is dat de afspraken in de onderstroom sneller opgepikt werden door het team dan de afspraken in de bovenstroom.
Hoe stuur je de verschillende stromen?
De onderstroom kan je in de weg zitten als leidinggevende of als zelfsturend team. In dat geval verlies je de regie en het overzicht op processen, resultaten en gedrag. Wanneer je als team of leidinggevende echter aandacht besteed aan dieperliggende bewegingen gedachtes, ideeën en emoties krijg je weer grip op wat er gebeurt. Zorg ervoor dat de onderstroom boven tafel komt en geef ruimte aan wat er leeft. Wees niet bang om teamleden te vragen naar de acties die in het verleden voortgekomen zijn uit deze dieperliggende gedachtes, gevoelens en ideeën en hoe zij daar in de toekomst mee om zullen gaan. Wanneer je dit doet is het wel noodzakelijk dat je zelf ook open en transparant bent over je eigen onderstroom.
Je kunt de onderstroom ook gebruiken. Je zou een uitdaging of een aankomend verandertraject al eens kunnen noemen en de onderstroom zijn werk kunnen laten doen. Vraag de teamleden een tijdje na te denken hoe de verandering of de uitdaging aangepakt kan worden. Er ontstaan in de wandelgangen vaak best goede ideeën die mogelijk sneller hun beslag vinden. Wanneer je ervan uitgaat dat de ideeën in de onderstroom vaak sneller opgepikt worden door teamleden, dan verstrek je informatie in de wandelgangen. Zo heb je toch invloed en wordt de juiste informatie meegenomen in de onderstroom.
Wijsheid
Wat is nu wijsheid? Elimineren we de onderstroom of de maken we van de onderstroom de bovenstroom. Wijsheid is niet het een of het ander, dat zou impliceren dat een van beide stromingen fout zou zijn en de ander goed. Wijsheid is niet zwart of wit maar grijs en de waarheid ligt vaak in het midden. Wijsheid gaat over het erkennen van de verschillen en deze te gebruiken waar het kan. Geen enkele organisatie of team is gebaat bij enkel ja- knikkers of enkel mondige kritische medewerkers. Het midden is dat zij elkaar erkennen, accepteren en verstaan. Luister naar zowel de boven als de onderstroom en kijk waar ze elkaar tegenkomen.
Er is geen kant te kiezen
Ze maken ons wat wijs
Ze praten over zwart en wit
Maar wijsheid is vaak grijs
We zoeken naar een richting
En we weten niet waarheen
Wij zijn te weinig samen
We zijn teveel alleen
~ uit “Het midden” van Stef Bos ~