In mei wordt er bij ons in de stad de avondvierdaagse gelopen. En ieder jaar ervaar ik dat weer als een bron van stress. Niet omdat we onze planning erop aan moeten passen niet omdat we er op een onmogelijk vroege tijd moeten zijn, niet omdat ik als hulpouder druk ben met organiseren, meelopen of het anderszins helpen. De stress die ik als ouder ervaar is de stress van het buitensluiten van mijn kind door de groep. Iedereen heeft al een maatje om mee te lopen en onze dochter, die probeert ergens aan te sluiten loopt toch vaak alleen. En ik kan je verzekeren dat je als moeder ook echt verdriet kan voelen wanneer je al aan het gezichtje van je kind ziet dat ze overal afgewezen wordt en ze weer op zichzelf is aangewezen de komende 7,5 km.
Waarom wordt er buitengesloten?
Nu je dit leest denk je mogelijk dat onze dochter sociale vaardigheden mist, verlegen is of niet voor zichzelf op durft te komen. Het tegendeel is waar. Het is een slim meisje met blonde krullen, humor en ze stapt doorgaans met gemak op anderen af. Ze is niet bang en houdt van een uitdaging. Wat is het dan dat maakt dat ze buiten de groep valt? Dat zij niet betrokken maar buitengesloten wordt van het wij gevoel?
Het kan iedereen overkomen. Onze andere dochter werd laatst door de leider van het dansteam toegevoegd aan het selectieteam voor een aantal optredens die gingen komen. Toen ze de selectietraining bezocht op verzoek van degene die het team leidt werd haar in de kleedkamer gevraagd “Wat doe jij hier?” “Hoor jij wel in deze training?” Gelukkig had ze de tegenwoordigheid van geest om haar gewenste aanwezigheid te laten bevestigen door de leider van het team. Maar ook hier voelde ik haar onzekerheid en het verdriet van niet geaccepteerd te worden door de groep.
Je ziet het overal.
Af en toe kijk ik naar een programma als expeditie Robinson of iets dergelijks. Een groep mensen moet zien te overleven op een onbewoond eiland en als ze een proef verliezen moet er iemand uit de groep naar huis gestemd worden. Wat mij altijd erg intrigeert aan deze programma’s is het feit dat er altijd iemand sociaal buitengesloten wordt. Die wordt dan weg gestemd en vervolgens wordt er een nieuwe iemand sociaal buiten gesloten. Op groepsreizen heb ik dit ook vaak ervaren. En in teams op de werkvloer kom ik het veel tegen.
Hoe ontstaat het?
Situaties waarin mensen worden buitengesloten ontstaan vaak door een gevoel van gevaar of onzekerheid. Men voelt zich onzeker over de eigen sociale positie. Er dreigt een potentieel gevaar. De spanningen die hieruit ontstaan kunnen afgewenteld worden door iemand als buitenstaander aan te wijzen. Door de ander als buitenstaander aan te wijzen wordt je zelf onderdeel van de groep, je voelt je onderdeel van het wij gevoel en dat is sociaal gezien veiliger, en eigenlijk ook wel lekker ondanks dat het ten koste gaat van een ander.
Het grappige is dat onze beide dochters eerder de neiging hebben om het op te nemen voor degene die buitengesloten wordt dan er aan mee te doen. De groep zou dit kunnen ervaren als een potentieel gevaar en om dat gevaar te elimineren …………
Waarom vinden wij het normaal dat mensen buitengesloten worden?
Eigenlijk is het heel raar maar wij schijnen buitensluiten van anderen normaler te vinden dan pestgedrag van fysieke aard, terwijl de gevolgen vaak net zo erg of misschien zelfs wel erger zijn. Iedereen die ermee te maken heeft gehad zal dat kunnen beamen. Het excuus wat ik vaak hoor gaat vaak over “het eten of gegeten worden”. Het recht van de sterkste. En laten we eerlijk zijn, is het niet veiliger om gewoon mee te doen dan er tegen in te gaan? Ik hoor deze excuses het vaakst bij degene die zelf niet buitengesloten worden of van ouders waarvan kinderen populair zijn in de klas. Deze kinderen worden vaak als leiders gezien en bepalen daardoor veel van wat er gebeurt. Zij zijn vaak het centrale middelpunt van de groep waar je bij zou moeten horen. Er is altijd een excuus te bedenken dat het buitensluiten rechtvaardigt. Degene die buitengesloten wordt moet zijn gedrag dan maar aanpassen zodat hij of zij bij de groep hoort.
De wereld op zijn kop.
Voor mij is dat de wereld op zijn kop. En ik weet uit ervaring dat gedrag aanpassen niet helpt, want dan vinden ze wel weer iets anders wat rechtvaardigt dat je er niet bij hoort. En die aanpassingsmodus die we deze mensen opdringen zorgt er negen van de tien keer voor dat het zelfvertrouwen beschadigt, de persoon zichzelf kwijt raakt en zichzelf sociaal terugtrekt of ontvankelijk wordt voor allerlei asociaal gedrag om er toch maar bij te horen.
Leiders geven het goede voorbeeld.
Laten we nu gewoon eens met elkaar besluiten dat iedereen er toe doet. Niet jezelf in veiligheid stellen door de ander neer te halen. Geen sociale macht te creëren door een zondebok aan te wijzen slechts enkel en alleen om jezelf veilig te voelen. Iemand helpen die duidelijk verdrietig is door buitensluiting, in plaats van het nog extra in te wrijven door je om te draaien en mee te doen. Hou op met roddelen over de ander maar neem eens de moeite die ander echt te leren kennen. Stel een vraag! Heb geen oordeel! Wees nieuwsgierig naar de ander en wees eens wat minder met jezelf en je eigen grootsheid bezig. In de klas, op het schoolplein, op de werkvloer, op de sportclub.
Kijk niet weg maar help! Pas dan ben je echt een leider.
Goed of fout.
Is het een kwestie van goed of fout? Dat denk ik niet. Uiteindelijk hebben we allemaal soms de neiging of de behoefte om te overleven. En uiteindelijk heeft ieder kind maar ook iedere volwassene iets anders te leren. Waar de één te leren heeft zich onafhankelijker op te stellen heeft de ander te leren zich wat meer aan te passen. Waar de één moet groeien in het zelfvertrouwen mag de ander leren wat meer oog te hebben voor zijn omgeving. Het én is niet beter dan het ander.
Waar het onze eigen dochters betreft, moedigen wij hen aan om toch vooral zichzelf te blijven. Wij houden ze samen met leerkrachten voor dat het belangrijk is dat zij zich onafhankelijk opstellen en anderen blijven helpen, ook al is het nog zo moeilijk. Daarentegen hebben zij ook te leren dat de wijze waarop zij dat doen wel uitmaakt. Want soms kun je ook jezelf buiten spel zetten zonder dat je het in de gaten hebt.